فرايند تحليل سلسله مراتبي AHP 

در ارزيابي هر موضوعي ما نياز به معيار اندازه گيري با شاخص داريم، انتخاب شاخص مناسب به ما امكان مي دهد كه مقايسه درستي بين جايگزيني ها ياآلترناتيوها به عمل آوريم. اما وقتي كه چند يا چندين شاخص براي ارزيابي در نظر گرفته مي شود، كار ارزيابي پيچيده مي شود و پيچيدگي كار زماني با لا مي گيرد كه معيار هاي چند يا چندين گانه باهم در فضا و از جنس هاي مختلف باشند. در اين هنگام كار ارزيابي  و مقايسه از حالت ساده تحليلي كه ذهن قادر به انجام آن است خار ج مي شود و به يك ابزار تحليل عملي قوي نياز خواهد بود. يكي از ابزارهاي توانمند براي چنين وضعيت هايي ( فر آيند تحليل سلسله مراتبي) است .اين روش براي سطح بندي و درجه بندي استفاده مي شود گاهاً براي تحليل هاي اجتماعي و اقتصادي نيز ممكن است به كار رود. در اين روش قبل از هر كاري بايد داده هاي هر مكان را استاندار کنیم .

بعد از اين مرحله ها ترتيبي از جمعيت شاخص هارا تشكيل مي دهيم ، براي تشكيل اين ماتريس ابتدا با يد به شاخص ها وزن داده شود بعد از اين مرحله امتياز هر شاخص با هم جمع مي شود و سپس نسبت به حاصل جمع تمام شاخص ها محاسبه مي شود.

بدين ترتيب وزن هريك از شاخص ها بدست مي آيد بعد از ضرب وزن هر شاخص در تعداد همان شاخص امتياز شاخص هاي هر مكان باهم جمع مي شود و مكان ها بر اساس امتيازات بدست آمده سطح بندي مي شوند( فرهودي).  

روال كار  مدل A.H.P با مشخص كردن  عناصر و تصميم گيري و اولويت دادن به آنها آغاز مي شود اين عناصر شامل شيوه هاي مختلف انجام كار و اولويت دادن به سنجه ها يا ويژگي ها مي باشد      

مر حله اول: ساختن درخت سلسله مراتبي

مرحله دوم : تعيين ضريب اهميت معيار ها و زير معيار ها وزن دادن به جايگزين ها

مر حله سوم: تركيب ضريب اهميت گزينه ها تركيب وزن ها

مر حله چهارم: آزمايش سازگاري

 در مرحله اول، در فرايندAHP ايجاد يك ساختار سلسله مراتبي از موضوع مورد بررسي مي باشد كه در آن اهداف ، معيار ها و زير معيار ها گزينه ها و ارتباط بين آن ها نشان داده مي شود

 ترسيم و تشريح درخت سلسله مراتبي

درخت سلسله مراتبي داراي سه سطح اصلي هدف، معيارها و گزينه‌ها است كه سطح معيار آن قابل تقسيم به زير معيارهاي متعدد مي‌باشد.

 هدف: به پرسش اصلي تحقيق يا مشكلي كه قصد داريم آن‌ را حل نماييم هدف گفته مي‌شود. هدف بالاترين سطح درخت سلسله مراتبي است و تنها يك پارامتر دارد كه انتخاب آن وظيفه بالاترين سطح تصميم‌گيري پروژه مي‌باشد.

 معيارها: به ملاك‌هاي متضمن هدف و سازنده آن معيار گفته مي‌شود. معيارها در واقع سنگ محك هدف يا وسيله اندازه‌گيري آن مي‌باشد. هر اندازه معيارها بيشتر اجزاء هدف را پوشش دهند و بيشتر بيان كننده هدف باشند، احتمال گرفتن نتيجه دقيق‌تر افزايش خواهد يافت.

معيارها دومين سطح درخت سلسله مراتبي پس از هدف مي‌باشند. در اين سطح مي‌توانيم بنا به ضرورت به تعداد مورد نياز معيار در سطح افقي ترسيم و تنظيم نماييم. معيارهاي قابل تقسيم به زير معيارها و زير معيارها قابل تقسيم به زير معيارهاي بعدي مي‌باشند. اين وضعيت مي‌تواند بسته به ضرورت تا n زير معيار در سطح عمودي و افقي افزايش پيدا نمايد.

كشف، شناسايي و دسته‌بندي معيارها، زير معيارها و جايگزين‌ها

 

در اين بخش بايد دست كم يك نفر را كه داراي سوابق علمي و پژوهشي در زمينه هدف و مسلط به روش تحقيق باشد براي شناسايي، كشف و دسته‌بندي معيارها، زيرمعيارها و جايگزين‌ها به كار گرفته شود.

 اين فرد بايد با استفاده از دانش خويش، انجام مطالعات تكميلي، تحقيقات ميداني و مصاحبه اقدامات لازم را در اين زمينه به انجام رساند و در نهايت مجموعه معيارها و جايگزين‌ها مرتبط با هدف راگردآوري و به صورت دقيق و قابل توجيه دسته‌بندي و در نهايت تعريف نمايد.

 جايگزين‌ها: جايگزين‌ها در واقع منظور و مقصد هدف در درخت سلسله مراتبي مي‌باشند و پاسخ هدف از ميان جايگزين‌هاي ترسيم شده به دست مي‌آيد. جايگزين‌‌ها آخرين سطح درخت سلسله مراتبي مي‌باشند و بستگي به چگونگي استفاده از روش "AHP" دارد. در مواردي كه از اين تكنيك به منظور انتخاب يا اولويت‌بندي استفاده مي‌شود، عموماً تعيين جايگزين‌ها محقق صورت مي‌گيرد زيرا اوست كه تعيين مي‌كند از ميان كدام جايگزين‌ها بايد انتخاب صورت گيرد يا چه جايگزين‌هايي بايد اولويت‌بندي شود

 مرحله دوم، سنجه ها در يك ماتريس قرار گرفته و سپس تعيين اهميت (وزن) معيار ها و زير معيار ها مي باشد. دو به دو  آنها رابا هم مقايسه مي كنيم، سپس بااستفاده از روش مرفال كردن تمام سنجه ها هم وزن مي شوند.

وضعيت مقايسه ها

وزن يا ارزش

يكسان

1

يكسان تا نسبتا بيشتر

2

نسبتا بيشتر يا ضعيف

3

نسبتا بيشتر تا بيشتر

4

بيشتر يا قوي

5

بيشتر تا خيلي بيشتر

6

خيلي بيشتر يا خيلي قوي

7

خيلي بيشتر تا خيلي ، خيلي بيشتر

8

صد در صد مرجع

9

 مقياس مقايسه زوجي ها

 وزن هر فاکتور نشان دهنده اهمیت و ارزش آن نسبت به فاکتورهای دیگر در عملیات تعیین مکان است . بنابرین انتخاب آگاهانه و صحیح وزنها کمک بزرگی در جهت تعیین هدف مورد نظر می نماید .

عملیات وزن دهی فاکتورها به سه روش ذیل قابل انجام است .

 1). استفاده از دانش کارشناسی

     در این روش با استفاده از تجربه و دانش کارشناسان متخصص در زمینه کاربرد مورد نظر وبا در نظر گرفتن خصوصیات محدوده مطالعاتی ، فاکتورهای مناسب تعیین و وزن دهی میشوند . از مزایای این روش ساده ومستند بودن آن است . اما این روش دارای معایبی مانند ، احتمال اشتباه نمودن کارشناس در تعیین وزن  و مشکل استاندارد سازی واحدهای اندازه گیری ذهنی آنها ، می باشد .

 2). استفاده از دانش داده ای

دانش داده ای متکی بر اطلاعات موجود در مورد جواب مساله می باشد . در دانش داده ای با استفاده از جوابهای موجود در مساله مکانیابی و محاسبه میزان وابستگی هر یک از فاکتورها به جواب ، می توان وزن مربوط به هر فاکتور را تعیین نمود . در این روش احتمال به وجود آمدن اشتباه  کمتر است ولی درستی عملکرد آن بستگی به میزان صحت و دقت جوابهای اولیه موجود دارد .

 3). استفاده از دانش کارشناسی  و داده ای به صورت توام

در این روش با توجه به نتایج حاصل از دانش و تجربیات  کارشناسان  و استفاده از اطلاعات موجود ، به هر یک از فاکتورها وزن تعلق می گیرد . بدین نحو که ابتدا  وزنها از طریق دانش کارشناسی و داده ای به صورت مجزا محاسبه می شوند  سپس  وزن مطلوب با مقایسه مقادیر به دست آمده تعیین می گردد. در نتیجه احتمال وقوع اشتباه کاهش یافته  و وزنها به واقعیت نزدیکتر خواهند شد.















P در اقع یک فرایند تحلیل سلسله راتبی است که به شما امکان میدهد تا گزینه های خود را رتبه بندی کنید و یا بهترین زینه را انتخاب نمایید . برای مثال فرض کنید چند لایه GIS عوامل موثر بر وقوع حرکات توده ای دارید . شامل ( لایه های شیب، جهت شیب، فاصله از رودخانه، زمین شناسی و ...) برای اینکه بتوانید تشخیص دهید که کدام یک از لایه ها تاثیر بیشتری بر وقوع حرکت توده ای دارند از AHP استفاده میکنید . در مرحله اول شما مقایسه زوجی انجام میدهید .یعنی هر یک از لایه ها را با هم مقایسه میکنید و از 1-9 رتبه بندی مینمایید . برای مثال فرض کنید شما به طور تجربی میدانید که شیب نسبت به جهت شیب از اهمیت بیشتری در حوزه آبخیز مورد مطالعه شما دارد . امتیاز دهی اولیه بستگی به تجربه شما و مطالعات اولیه دارد. پس ما به شیب امتیاز مثلا 5 و جهت شیب 1 میدهیم .یعنی شیب 5 برابر بیشتر از جهت شیب اهمیت دارد . این عمل در ماتریسی به نام ماتریس مقایسات زوجی انجام میشود. به ترتیب برای دیگر لایه ها هم این کار را انجام میدهیم سپس با استفاده از نرم افزار های موجود ، ضریب هایی به دست میاید که نشان دهنده میزان اهمیت هر یک از لایه ها است . پس از به دس